ਮੈਂ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਚ' ਉਰਦੂ ਜ਼ੁਬਾਨ ਸਿੱਖਣ ਚ' ਲੱਗਿਆ ਰਿਹਾ - ਲਖਨਊ ਵਿੱਚ - ਉਸ ਦੌਰਾਨ ਮੈਂ ਸਮਝ ਗਿਆ ਕਿ ਜਾਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਬੋਲੀ ਦੀ ਅਜੇਹੀ ਵੰਡੀ ਪਾ ਕੇ ਨੱਸ ਕੇ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਪੁਸ਼ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਸ ਚਾਲ ਦੇ ਕੰਡੇ ਕੱਢਦਿਆਂ ਕੱਢਦਿਆਂ ਕਈ ਪੱਖੋਂ ਨਕਾਰਾ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ।
ਇਕ ਗੱਲ ਜਿਹੜੀ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕਰਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਇਥੇ ਸਾਡੇ ਤੇ ਹੁਕਮ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਇਥੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਉਹ ਸਬ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਰਦੂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਕਿਓਂਕਿ ਇਹ ਖਾਲਿਸ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਬੋਲੀ ਹੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਅਸੀਂ ਬੋਲਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਸਾਡੀ ਆਮ ਬੋਲ ਚਾਲ ਵਿਚ ਅਨੇਕਾਂ ਉਰਦੂ ਦੇ ਲਫ਼ਜ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ.
ਜਦੋਂ ਇਕ ਆਮ ਬੋਲਚਾਲ ਦੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਲਿਖਣਾ ਪੜਨਾ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੈ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਅਸਰ ਸਾਡੇ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਬੜਾ ਬੁਰਾ ਪੈਂਦੈ -
ਮੈਂ 6-7 ਸਾਲ ਤੋਂ ਲਖਨਊ ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾਂ ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਓਥੇ ਵੀ ਉਰਦੂ ਦਾ ਕਿੰਨ੍ਹਾ ਮਾੜਾ ਹਾਲ ਹੈ - ਇਕ ਪੀੜੀ ਪਿੱਛੇ ਤਕ ਜਿਹੜੀ ਬੋਲੀ ਲੋਕੀਂ ਪੜਦੇ ਲਿਖਦੇ ਸੀ, ਉਹ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੁੱਠ ਵਿਚ ਦੱਬੀ ਰੇਤ ਵਾਂਗੂ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਖਿਸਕ ਰਹੀ ਹੈ।
ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੁਰਾਣੇ ਹੀਰੋ ਰਹੇ ਅਤੇ ਹੁਣ ਦੇ ਦੌਰ ਦੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ, ਇਹ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਉਰਦੂ ਦੇ ਵਿਧਵਾਨ ਹਨ - ਜਿਹੜੇ ਗੀਤਕਾਰ ਹੋਏ ਉਹ ਇਸ ਬੋਲੀ ਦੇ ਜਾਣਕਾਰ ਸਨ, ਜਿਹੜੇ ਇਹਨਾਂ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਵੀ ਉਰਦੂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਹੈ - ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ, ਹੇਮਾ ਮਾਲਿਨੀ, ਅਮਿਤਾਭ ਬਚਨ ਵਰਗੀਆਂ ਹਸਤੀਆਂ ਨੇ ਉਰਦੂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਬੋਲ ਵਾਣੀ ਅਜੇਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਉਚਾਰਣ ਵਿਚ (ਉਰਦੂ ਚ' ਇਹਨੂੰ ਤਲਫੂਜ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ) ਇਕ ਲਫ਼ਜ਼ ਵੀ ਏਧਰ ਦਾ ਓਧਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ! ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਤੇ ਉਰਦੂ ਵਿਚ ਪਰਫੈਕਟ ਸੀ ਹੀ, ਸਾਰੇ ਗਾਇਕ, ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ, ਕੁਮਾਰ ਸ਼ਾਣੁ ਇਹ ਸਾਰੇ ਉਰਦੂ ਨੂੰ ਹੰਢਾਉਣ ਵਾਲੇ ਨਾਉ ਨੇ.
ਉਰਦੂ ਜ਼ੁਬਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਮੋਟ ਕਰਣ ਵਿੱਚ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦਾ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗਾਣਿਆਂ ਦਾ ਬੜਾ ਵੱਡਾ ਰੋਲ ਰਿਹਾ।
ਅੱਜ ਬਲਾਗ ਤੇ ਲਿਖਣ ਵਾਲਾ ਟਾਪਿਕ ਮੈਂ ਬੜੇ ਪੰਗੇ ਵਾਲਾ ਲੈ ਲਿਆ ਹੈ, ਮੈਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਇਕ ਪੋਸਟ ਵਿਚ ਕਿ ਲਿਖ ਲਵਾਂਗਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈਂ 2 ਸਾਲ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ - ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵੀ ਬੜੀ ਪਸੰਦ ਹੈ, ਕਿਓਂਕਿ ਇਹ ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਸਵੇਰੇ ਤੋਂ ਰਾਤ ਤਕ ਇਹੋ ਜ਼ੁਬਾਨ ਬੋਲਦੇ ਹਾਂ -
ਸਾਡੇ ਉਰਦੂ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕਲਾਸਾਂ ਚ' ਇਹੋ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਬੱਚਾ ਜਦੋਂ ਬੋਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੈ ਤੇ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਲਫ਼ਜ਼ ਬੋਲਦੈ - ਮਾਂ - ਫੇਰ ਕਹਿੰਦੈ ਦੁੱਧ - ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਉਰਦੂ ਦੇ ਲਫ਼ਜ਼ ਹਨ. ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਬੰਦੇ ਦੀ ਜੀਵਨ ਯਾਤਰਾ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅਕਸਰ ਲੋਕ ਕਹਿੰਦੇ ਸੁਣੇ ਗਏ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਤੇ ਬੱਸ ਆਖਰੀ ਸਾਹਾਂ ਤੇ ਹੀ (ਆਖਰੀ ਸਾਂਸੇ) - ਇਹ ਵੀ ਉਰਦੂ ਦਾ ਲਫ਼ਜ਼ ਹੈ.
ਉਰਦੂ ਸਾਡੇ ਲਈ ਸਿੱਖਣਾ ਇਸ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜਿਹੜੀ ਬੋਲੀ ਬੋਲ ਰਹੇ ਹਾਂ (ਪੰਜਾਬੀ ਵੀ) ਇਸ ਵਿਚ ਉਰਦੂ ਦੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦਾ ਗੁੱਛਾ ਤੇ ਹੁੰਦੈ ਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ - ਪਰ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦਾ ਸਹੀ ਉਚਾਰਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦੇ, ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਸਾਡੀ ਗੱਲ ਓਨ੍ਨਾ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦੀ ਜਿੰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ - ਚਲੋ ਜੀ, ਇਕ ਗੱਲ ਚੇਤੇ ਆ ਗਈ, ਕੁਛ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਇਥੇ ਆਕਾਸ਼ਵਾਣੀ ਚ' ਰੇਡੀਓ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪੇਸ਼ ਕਰਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਉਰਦੂ ਉਚਾਰਣ ਦੁਰੁਸਤ ਕਰਣ ਲਈ ਇਕ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਹੋਈ ਸੀ, ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਉਸ ਵਿਚ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕਰਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਸੀ - ਬਾਅਦ ਚ' ਮੈਂ ਉਸ ਉੱਤੇ ਇਕ ਰਿਪੋਰਟ ਲਿਖੀ ਸੀ , ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਲਵੋ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਉਰਦੂ ਉਚਾਰਣ ਦੀ ਰੂਹ ਸਮਝ ਥੋੜੀ ਬਹੁਤ ਆ ਜਾਵੇਗੀ -
ਇਹ ਰਿਹਾ ਇਸ ਦਾ ਲਿੰਕ - ਲਖਨਊ ਆਕਾਸ਼ਵਾਨੀ ਚ' ਉਰਦੂ ਤਲਫੂਜ਼ ਵਰਕਸ਼ਾਪ (ਇਸ ਤੇ ਕਲਿਕ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹੋ!)
ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਚ' ਮੇਰਾ ਕੋਲ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਬਾਰੇ ਬੜੇ ਤਜ਼ੁਰਬੇ ਹਨ, ਕਦੇ ਕਦੇ ਸਾਂਝੇ ਕਰਦਾ ਰਹਾਂਗਾ, ਜੇਕਰ ਇਸ ਬਾਰੇ - ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣ ਬਾਰੇ ਕੁਛ ਵੀ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਸ ਬਲੋਗਪੋਸਟ ਦੇ ਥੱਲੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਈ-ਮੇਲ ਤੇ ਮੇਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਕਹਿਣ ਨੂੰ, ਜਾਂ ਇੰਝ ਕਹਿ ਲਵੋ ਇਸ ਟਾਪਿਕ ਤੇ ਸਾਂਝਾ ਕਰਣ ਲਈ ਕਾਫੀ ਕੁਛ ਹੈ ਪਰ ਅਜੇ ਇਥੇ ਵੀ ਬਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜਿਹੜੀ ਉਰਦੂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਮੈਂ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਇਸ ਤੇ ਪਹਿਲੇ ਚੈਪਟਰ ਚ' ਬਾਪੂ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਉਰਦੂ ਚ' ਲਿਖੀ ਇਕ ਚਿੱਠੀ ਦੀ ਫੋਟੋ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਹ ਅੱਲਾਮਾ ਇਕਬਾਲ ਦੀ ਨਜ਼ਮ ਦੀ ਤਾਰੀਫ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ - ਫੋਟੋ ਤੁਸੀਂ ਦੇਖੋ, ਲਿਖਿਆ ਕੀ ਹੈ, ਉਹ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਚ' ਲਿਖ ਕੇ ਦਸ ਦਿਆਂਗਾ -
 |
| ਇਹ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਹੱਥ ਦੀ ਉਰਦੂ ਚ' ਲਿਖੀ ਚਿੱਠੀ ਹੈ |
ਆਪ ਕਾ
ਐੱਮ ਕੇ ਗਾਂਧੀ
ਬਸ ਅੱਜ ਦੀ ਗੱਲ ਬਾਤ ਇਥੇ ਹੀ ਬੰਦ - ਗੀਤ ਸੁਣੋ ਜੇ ਚਾਹੋ ਤਾਂ - ਜਾਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਇਸ ਮਸ਼ਵਰਾ ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੌਕਾ ਮਿਲੇ ਉਰਦੂ ਜ਼ਰੂਰ ਸਿੱਖ ਲੈਣਾ - ਅੱਜ ਕਲ ਹਿੰਦੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜਾਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਲੋਕਾਂ ਵਾਸਤੇ ਉਰਦੂ ਸਿਖਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵੀਡਿਓਜ਼ ਦੀ ਯੂ- ਟੀਊਬ ਤੇ ਭਰਮਾਰ ਹੈ -
ਜਾਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਇਕ ਕੰਮ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਵੀ - ਕੋਈ ਵੀ ਬੋਲੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਦੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਬੋਲੀਆਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ !
ਜਾਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਇਕ ਕੰਮ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਵੀ - ਕੋਈ ਵੀ ਬੋਲੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਦੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਬੋਲੀਆਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ !
ਸੁਣੋ ਜੀ, ਜੱਟ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਮਾੜੀ -
No comments:
Post a Comment